انواع واکسن

همه ی افراد از زمانی که به دنیا می آیند واکسن های مختلفی را برای جلوگیری از بیمار شدن، تزریق می کنند. واکسن ها سیستم ایمنی بدن را تحریک می کنند و باعث می شوند که بدن در برابر آن بیماری مقاوم شود. در این مقاله ما با ماهیت واکسن و انواع مختلف آن آشنا خواهیم شد؛ پس با ما همراه باشید.

واکسن چیست؟

واکسن ها چگونه سیستم ایمنی بدن را تقویت می کنند؟

طبقه بندی واکسن ها بر اساس نوع آن ها

واکسن RNA

واکسن DNA

واکسن وکتور ویروسی با توانایی تکثیر

واکسن وکتور ویروسی غیر قابل تکثیر

واکسن چیست؟

سیستم ایمنی بدن به طور معمول از ما در مقابل عوامل میکروبی و بیماری زا محافظت می کند. با این حال عامل برخی از بیماری ها (خصوصا بیماری های ویروسی)، به تنهایی توسط سیستم ایمنی بدن سرکوب نمی شوند بنابراین از واکسن ها استفاده می کنیم.

واکسن ها به چند روش مختلف ساخته می شوند. برخی از آن ها میکروب ضعیف شده یا کشته شده هستند و برخی از آن ها از پروتئین های سطحی و یا قسمتی از ژنوم عامل بیماری ساخته شده اند. به طور کلی وظیفه ی همه ی واکسن ها، تقویت سیستم ایمنی بدن در مقابل عامل بیماری زا است. بیشتر واکسن ها به صورت تزریقی ساخته می شوند با این حال برخی از آن ها به صورت خوراکی و یا استنشاقی نیز تهیه شده اند.

واکسن ها چگونه سیستم ایمنی بدن را تقویت می کنند؟

زمانی که واکسن به بدن تزریق می شود، این عامل بیگانه (واکسن) توسط گلبول های سفید خون که لنفوسیت B نام  دارند، شناسایی می شوند و در برابر آن آنتی بادی ترشح می کنند. بنابراین اگر دوباره عامل بیماری زا وارد بدن شود؛ سیستم ایمنی از قبل آنتی بادی مخصوصِ آن را دارد و مانع از بیمار شدن فرد می شود با این حال ممکن است برخی از افراد با وجود واکسینه شدن، مجدد بیمار شوند اما شدت بیماری و دوره ی بهبودی آن کمتر است.

زمانی که واکسن سیستم ایمنی  را تحریک می کند که آنتی بادی ترشح کند، بدن به ایمنی فعال دست پیدا می کند.

برخی از واکسن ها نیز ایمنی غیر فعال ایجاد می کنند؛ به این صورت که آنتی بادی توسط بدن خود فرد ساخته نمی شود بلکه آنتی بادی در بدن حیوان و یا انسان دیگری ساخته شده است و به صورت آماده به فرد تزریق می شود.

نکته ای که اهمیت دارد این است که؛ ممکن است افراد بعد از تزریق واکسن احساس بی حالی و ضعف کنند که این شرایط کاملا طبیعی است و با استراحت کردن برطرف خواهد شد.

طبقه بندی واکسن ها بر اساس نوع آن ها

واکسن ها بر اساس این که از چه طریقی ساخته شده اند و حاوی چه ماده ای هستند به چند دسته تقسیم می شوند که شامل:

1. واکسن هایی که شامل کل عامل بیماری زا است مانند:

• واکسن زنده ی ضعیف شده

• واکسن کشته شده (غیر فعال)

2. واکسن هایی که شامل بخشی از عامل بیماری زا است مانند:

• واکسن پروتئین نوترکیب

• واکسن توکسوئیدی

• واکسن مزدوج (Conjugate)

3. واکسن هایی که حاوی نوکلوئیک اسید ها هستند مانند:

• واکسن RNA

• واکسن DNA

4. واکسن هایی که حاوی ناقل (وکتور) ویروسی هستند:

• واکسن وکتور ویروسی با توانایی تکثیر

• واکسن وکتور ویروسی غیر قابل تکثیر

واکسن زنده ی ضعیف شده

واکسن زنده ی ضعیف شده، واکسنی است که عامل بیماری (باکتری یا ویروس) ضعیف شده است. این واکسن، در افراد سالم باعث بیماری نمی شود اما سیستم ایمنی بدن را در برابر عامل بیماری زا تحریک می کند. واکسن زنده ی ضعیف شده در افرادی که به علت استفاده از داروهای سرکوب کننده ی سیستم ایمنی یا به علت بیماری، سیستم ایمنی ضعیفی دارند استفاده نمی شود چون ممکن است در این افراد باعث ایجاد بیماری شود. پاسخ ایمنی که توسط این واکسن ایجاد می شود طولانی مدت است.

واکسن هایی که جز این دسته طبقه بندی می شوند شامل:

• واکسن MMR (سرخک، سرخجه و اوریون)

• واکسن روتا ویروس

• واکسن BCG (سل)

• واکسن آبله مرغان

• واکسن تب زرد (فقط هنگام مسافرت تزریق می شود)

• واکسن تیفوئید (حصبه) خوراکی

• واکسن زونا

واکسن کشته شده (غیر فعال)

این واکسن حاوی باکتری یا ویروس کشته شده است به همین علت به آن غیر فعال نیز گفته می شود. از آن جایی که این واکسن توانایی تکثیر شدن و ایجاد بیماری را ندارد، پس میتوان به افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند، تزریق شود. با این حال پاسخ ایمنی که توسط این واکسن ایجاد می شود اثر طولانی ندارد.

واکسن هایی که جز این دسته طبقه بندی می شوند شامل:

• واکسن غیر فعال فلج اطفال

• برخی از واکسن های آنفولانزا

• واکسن هپاتیت A (برای برخی از گروه های خاص)

واکسن پروتئین نوترکیب

در این روش کل ویروس یا باکتری در داخل واکسن قرار ندارد. بلکه قسمتی از ژنوم عامل بیماری زا را که مسئول ساخت پروتئین های سطحی (آنتی ژن) هستند، برش می دهیم و آن قسمت را به DNA مخمر متصل می کنیم تا انتی ژن های عامل بیماری زا بر روی سطح سلول مخمر ظاهر شود. سپس از این آنتی ژن ها برای تولید واکسن نوترکیب استفاده می کنیم. پاسخی که این گونه واکسن ها ایجاد می کنند به اندازه ی پاسخی که واکسن های زنده ی ضعیف شده ایجاد می کنند، قوی نیست. به همین علت این واکسن ها نیاز به تزریق دوز یادآور دارند.

واکسن های نوترکیبی که جز این دسته قرار دارند شامل:

• واکسن هپاتیت B

• واکسن HPV ( ویروس پاپیلومای انسانی )

• واکسن MenB ( مننگوکوکی نوع B )

واکسن توکسوئیدی

برخی از باکتری ها زمانی که به بدن وارد می شوند، از طریق توکسوئید (پروتئین های سمی) به بدن حمله میکنند و باعث آسیب و التهاب می شوند و سیستم ایمنی را تحریک می کنند. بنابراین باید سیستم ایمنی بدن را در مقابل این توکسوئید ها مقاوم کرد. واکسن های توکسوئیدی از پروتئین های سمی باکتری ساخته شده اند اما سمی نیستند با این حال باعث ایجاد پاسخ ایمنی قوی می شوند.

واکسن هایی که جز این دسته قرار می گیرند شامل:

• واکسن دیفتری

• واکسن کزاز

• واکسن سیاه سرفه

واکسن مزدوج (Conjugate)

سیستم ایمنی بدن به طور طبیعی به پروتئین های سطحی باکتری یا ویروس متصل می شود اما گاهی وقت ها نیاز است که این سیستم به جای اتصال به پروتئین ها، به قندها یا پلی ساکارید های سطحی عامل بیماری زا متصل شود. طبق تحقیقات انجام شده این اتصال به تنهایی، به خوبی صورت نمی گیرد. به همین علت در بیشتر واکسن های مزدوج به پلی ساکارید های عامل بیماری زا، پروتئین سم دیفتری یا کزاز را متصل کرده اند تا  سیستم ایمنی به خوبی آن را تشخیص دهد و در مقابل آن ایمنی ایجاد کند.

واکسن هایی که در این طبقه جای می گیرند شامل:

• واکسن Hib (هموفیلوس آنفولانزای نوع b): در این واکسن، پلی ساکارید متصل به سم کزاز است.

• واکسن MenC (مننگوکوکی نوع C): در این واکسن، پلی ساکارید متصل به سم کزاز است.

• واکسن PCV (واکسن پنوموکوک کودکان): این واکسن حاوی پلی ساکارید سطحی 13 باکتری است که به توکسوئید دیفتری متصل هستند.

• واکسن MenACWY: این واکسن، حاوی پلی ساکارید 4 نوع باکتری است که به سم دیفتری یا کزاز متصل می شود.

• واکسن TCV: این واکسن مزدوج مختص تب تیفوئید است.

واکسن RNA

این واکسن ها از m-RNA ساخته شده اند که مختص عامل بیماری زا است و در داخل یک پوشش لیپیدی قرار دارند. پوشش لیپیدی باعث حفاظت m-RNA و ورود راحت آن به سلول می شود. زمانی که m-RNA وارد سلول شد؛ توسط خود سلول به پروتئین آنتی ژن تبدیل خواهد شد و باعث تحریک سیستم ایمنی بدن می شود. سپس این پروتئین ها توسط بدن تجزیه می شوند و از بدن خارج می شوند.

واکسن هایی که در این طبقه جای می گیرند که خصوصا واکسن های کرونا را شامل می شوند، از جمله:

• واکسن COVID-19 مدرنا

• واکسن COVID-19 فایزر

واکسن DNA

در این نوع واکسن ها، DNA عامل بیماری زا وارد سلول میشود و به m-RNA تبدیل می شود و در نهایت پروتئین سطحی عامل بیماری زا به عنوان آنتی ژن ساخته می شود. این آنتی ژن باعث تحریک سیستم ایمنی شده و ایمنی را ایجاد می کند. در حال حاضر هیچ واکسنی که به این روش تولید شده باشد، وجود ندارد و این روش فقط در مرحله ی آزمایشگاهی است.

واکسن وکتور ویروسی با توانایی تکثیر

در این روش از ویروس های بی ضرر یا ضعیفی استفاده می کنند و قسمتی از ژنوم عامل بیماری زا که مربوط به پروتئین های سطحی آن است را در ژنوم ویروس بی ضرر یا ضعیف قرار می دهند. سپس زمانی که واکسن به بدن تزریق می شود، ویروس ضعیف شده یا بی ضرر شروع به تقسیم شدن در بدن می کند و آنتی ژن سطحی عامل بیماری زا را نیز تولید می کند و همین باعث تحریک سیستم ایمنی بدن و ایجاد ایمنی می شود. از آن جایی که ویروس ها به طور مداوم در حال تکثیر هستند، پس آنتی ژن های زیاد تری تولید می کنند و باعث ایجاد پاسخ ایمنی قوی تری می شوند.

واکسنی که در این دسته بندی قرار می گیرد شامل:

• واکسن Ervebo (rVSV-ZEBOV): واکسنی است که برای پیشگیری از آبولا تولید شده است.

واکسن وکتور ویروسی غیر قابل تکثیر

در این واکسن، ژنوم مربوط به توانایی تکثیر را از ویروس میزبان حذف کرده اند بنابراین زمانی که ویروس به عنوان وکتور وارد بدن می شود، توانایی تکثیر ندارد. این واکسن نسبت به واکسن وکتوریِ قابل تکثیر، ایمنی کمتری ایجاد می کند چون آنتی ژن های کم تری در اختیار سیستم ایمنی بدن قرار می گیرد.

واکسن هایی که در این دسته بندی قرار می گیرد شامل:

• واکسن COVID-19 آسترازنکا آکسفورد

• واکسن COVID-19 جانسون و جانسون

کلام آخر

در این مقاله ما به صورت اجمالی در رابطه با ماهیت واکسن و انواع آن صحبت کردیم. برای کاهش عوارض ناشی از واکسن باید یک سری مراقبت های خاص را انجام داد. همچنین افراد باید با توجه به شرایط سلامتیشان از واکسن های مختلفی استفاده کنند.

شرکت گردشگری سلامت ارماطب، ارائه‌ دهنده خدمات سلامت از سوی برترین کارشناسان و مجرب‌ ترین کادردرمان است و با دراختیارداشتن پرستاران توانمند که زیر نظر بهترین پزشکان اصول لازم و حرفه ای پرستاری را فراگرفته اند، می توانند در ارائه اطلاعات و مشاوره در خصوص مراقبت های پس از واکسیناسیون و همچنین خدمات تزریق در منزل، شما عزیزان را همراهی کنند.

بنابراین در صورتی که تمایل به مشاوره و استفاده از خدمات مجموعه ی ما داشتید از طریق راه های درج شده در سایت با کارشناسان ما در ارتباط باشید.

مقالات مرتبط:

واکسن های قابل تزریق در منزل

مزایای انجام تزریقات در منزل